لنز چشم ماهی «واقعی» به لنزی گفته می‌شود که قادر باشد حداقل در یکی از جهات به زاویه‌ی دید ۱۸۰ درجه دست پیدا کند. با این حال برخی تولیدکنندگان پا را از این فراتر می‌گذارند و لنزهایی با زاویه‌ی دید فراتر از ۱۸۰ درجه تولید می‌کنند. چنین لنزهایی معمولا بسیار بزرگ، سنگین و گران‌قیمت هستند و از آن‌ها تنها برای مصارف خاص و فنی استفاده می‌شود.
برای مثال جالب است بدانید نیکون پیش از این برای اکتشافی در قاره‌ی جنوبگان یک لنز چشم ماهی دایره‌ای ۶ میلی‌متری ساخته بود که زاویه‌ی دید آن به ۲۲۰ درجه می‌رسید. لنز مذکور ۵.۲ کیلوگرم وزن داشت و طول آن به ۱۷ سانتی‌متر و قطر آن به ۲۳ سانتی‌متر می‌رسید. هنگامی که عکاس دوربین مجهز به این لنز را به سمت آسمان می‌گرفت، قادر بود تمام آسمان و حتی زمین اطراف خود را در یک تصویر به ثبت برساند. هرچند نیکون خیلی وقت است که دیگر این لنز را تولید نمی‌کند؛ اما همچنان از آن در ساخت تصاویر واقعیت مجازی استفاده می‌شود.
لنز نیکور فیش آی
لنز Nikkor 6mm f/2.8 سوارشده روی دوربین Nikon F2. به دلیل وزن بیشتر لنز نسبت به دوربین، سه‌پایه به‌جای بدنه‌ی دوربین به لنز متصل شده است.
البته امکان خلق تصاویری با زاویه‌ی دید بیشتر از ۱۸۰ درجه با ترکیب چند عکس در نرم‌افزارهایی مانند فوتوشاپ نیز وجود دارد. با استفاده از روش‌های پس‌پردازشِ (Post Processing) نرم‌افزاری، حتی می‌توان عکس‌های انتزاعی خارق‌العاده‌ای با زاویه‌ی دید ۳۶۰ درجه تولید کرد.
اعوجاج تصویر
لنزهای چشم ماهی از نوعی اعوجاج به نام «اعوجاج خمره‌ای» (Barrel Distortion) متأثر هستند. در این نوع از اعوجاج، سوژه‌ی وسط تصویر نزدیک‌تر از دیگر سوژه‌ها به نظر می‌رسد و خطوط صاف خمیده به نظر می‌رسند.
در عکس‌های ثبت‌شده با لنز چشم ماهی، سوژه‌های قرارگرفته در وسط تصویر نزدیک‌تر به دوربین به نظر می‌رسند
تصاویر لنزهای واید معمولی هم دارای چنین اثری (هرچند بسیار خفیف‌تر) هستند. می‌توان با استفاده از عملیات پس‌پردازش، اعوجاج عکس‌های ثبت‌شده توسط لنزهای واید را تصحیح و به عکسی با پرسپکتیو معمولی و خطوط صاف دست پیدا کرد؛ اما زاویه‌ی دید و اعوجاج عکس‌های ثبت‌شده توسط لنزهای اولتراواید یا فیش‌آی به‌قدری زیاد است که عملا امکان چنین ویرایشی برای آن‌ها وجود ندارد.
لنز اولتراواید ultra wide lens
البته این موضوع را نمی‌توان به‌عنوان عیب در نظر گرفت؛ چراکه اصولا از لنزهای چشم ماهی برای ثبت تصاویر با زاویه‌ی دید بالا استفاده می‌شود و عکاس با علم به اعوجاج شدید تصاویر اقدام به ثبت آن‌ها می‌کند. درواقع ظاهر غیر طبیعی عکس و اعوجاج شدید ایجادشده توسط لنزهای چشم ماهی، بخشی از جذبه‌ی آن برای عکاسان به شمار می‌رود.
عمق میدان
به دلیل زاویه‌ی بسیار گسترده، عمق میدان تصاویر ثبت‌شده توسط لنزهای چشم ماهی بسیار زیاد است. عمق میدان بالا به معنای آن است که سوژه‌های شما (چه در جلو و چه در عقب) همگی در فوکوس کامل هستند و تمامی نقاط عکس به‌شدت شارپ خواهند بود. این موضوع باعث می‌شود لنزهای چشم ماهی برای عکاسی از صحنه‌هایی که سوژه‌ی «پیش‌زمینه» و سوژه یا سوژه‌های «پس‌زمینه» هر دو مهم هستند و باید در فوکوس کامل باشند، بسیار مناسب باشد.
این عمق میدان خارق‌العاده باعث می‌شود ایزوله کردن سوژه و خارج کردن پس‌زمینه از فوکوس تقریبا غیر ممکن باشد؛ بنابراین هنگام عکاسی با لنز چشم ماهی باید در انتخاب پس زمینه دقت لازم را داشت.
جایگزین
یک جایگزین ارزان برای لنزهای چشم ماهی، «لنز مبدل چشم ماهی» است که معمولا به‌اختصار با نام «فیش‌آی کانورتر» شناخته می‌شود. این محصول در حقیقت یک وسیله‌ی جانبی است که مانند فیلتر روی لنز دوربین سوار می‌شود و زاویه‌ی دید آن را عریض‌تر می‌کند.
مبدل فیش آی چشم ماهی سونی
مبدل اولترا واید سونی مانند فیلتر روی لنز دوربین سوار می‌شود و با کاهش فاصله‌ی کانونی، اثری شبیه به لنز چشم ماهی ایجاد می‌کند.
تمامی مبدل‌های چشم ماهی دارای ضریب بزرگنمایی هستند که فاصله‌ی کانونی مؤثری را که بعد از استفاده از آن به دست می‌آورید، مشخص می‌کند. برای مثال، اگر دوربین ۳۵ میلی‌متری واید دارید و می‌خواهید از یک کانورتر فیش‌آی با ضریب ۰.۴۲ استفاده کنید، فاصله‌ی کانونی معادل شما به ۱۵ میلی‌متر کاهش پیدا خواهد کرد (۳۵x۰.۴۲=۱۵). چنین تبدیلی باعث می‌شود بتوانید با دوربین ۳۵ میلی‌متری، تصویر تقریبا فول‌فریم ثبت کنید.
البته باید توجه داشت که مبدل‌های فیش‌آی معایب خاص خود را نیز دارند. از جمله این معایب می‌توان به کیفیت بسیار پایین تصاویر ثبت‌شده توسط این مبدل‌ها، فوکوس تار، اثر لنز فلیر و اثر وینیِت (تاریکی در لبه‌های تصویر) شدید اشاره کرد. همچنین باید توجه داشته باشید درصورت استفاده از این مبدل‌ها دیگر نمی‌توانید فیلتر روی لنز سوار کنید و عملکرد زوم دوربین نیز ممکن است با اختلال مواجه شود.
تبدیل‌های فیش‌آی برای عکاسان آماتوری که قصد دارند اثر چشم ماهی را تجربه کنند بسیار مناسب است؛ اما عکاسان حرفه‌ای نباید به آن‌ها به‌عنوان جایگزینی مناسب برای لنزهای چشم ماهی نگاه کنند.
کدام لنز چشم ماهی مناسب دوربین شما است؟
انتخاب لنز چشم ماهی مناسب کار چندان پیچیده و دشواری نیست. کافی است نکته‌ای که در همین مقاله در قسمت «فاصله‌ی کانونی و ضریب کراپ» درباره‌ی محاسبه‌ی عمق میدان مؤثر به آن اشاره شد، در نظر داشته باشید. همچنین قبل از انتخاب مطمئن شوید که بسته به نوع کاربردی که از لنز انتظار دارید، نوع دایره‌ای آن بیشتر به کارتان خواهد آمد یا نوع فول‌فریم. در ادامه برای نمونه چند مدل لنز فیش‌آی به همراه قیمت آن‌ها به دلار آورده شده است.