لنز چشم ماهی چیست؟
(Fisheye) که به لنز اولتراواید یا سوپرواید نیز مشهور است، به دسته‌ای از لنزهای عکاسی گفته می‌شود که قادرند عکس‌هایی با زاویه‌ی دید فوق عریض (معمولا تا ۱۸۰ درجه) به ثبت برسانند. به دلیل اعوجاج شدید تصاویر گرفته‌شده توسط لنزهای چشم ماهی، معمولا از آن‌ها برای ثبت تصاویر هنری و انتزاعی استفاده می‌شود؛ اما جالب است بدانید در دهه‌ی ۲۰ میلادی، زمانی که این لنزها برای اولین بار معرفی شده بودند، بیشتر در کاربردهای علمی مانند هواشناسی از آن‌ها استفاده می‌شد.
لنز چشم ماهی فیش آی fisheye
لنزهای فیش‌آی بین عکاسان طبیعت بسیار محبوب هستند و معمولا از آن‌ها برای ثبت پانورامای عریض از مناظر طبیعی و آسمان و گرفتن عکس‌های کلوزآپ از جمعیت، ساختمان‌های متراکم شهرهای بزرگ و نمای داخلی و دکوراسیون منازل استفاده می‌شود. عکاسان ورزشی نیز از این نوع لنزها بیشتر برای ثبت تصاویر هنری از ورزش‌هایی چون اسکیت‌بوردینگ، اسنوبوردینگ و موج‌سواری استفاده می‌کنند.
دو نوع عمده از لنزهای فیش‌آی وجود دارند که در ادامه به معرفی هر کدام از آن‌ها می‌پردازیم.
لنز چشم ماهی دایره‌ای
لنزهای چشم ماهی دایره‌ای (Circular Fisheye Lens) نمایی ۱۸۰ درجه در تمامی جهات (عملا یک نیم‌کره‌ی کامل) ثبت می‌کنند که نتیجه‌ی آن، تصویری دایره‌ای در وسط و حاشیه‌ی سیاه‌رنگ است. از این نوع لنزها (که قدیمی‌ترین نوع لنزهای چشم ماهی هستند) بیشتر برای مقاصد کاملا هنری مانند عکاسی از شهرهای دارای آسمان‌خراش استفاده می‌شود. لنزهای چشم ماهی مورد استفاده در کاربردهای علمی و عموما از نوع دایره‌ای نیز هستند. در ادامه، گالری تصاویر ثبت‌شده توسط این نوع لنز را مشاهده می‌کنید.
لنز چشم ماهی فول فریم
با مشهور شدن لنزهای چشم ماهی بین عکاسان، شرکت‌های سازنده‌ی لنز اقدام به طراحی و ساخت نوعی از این لنزها با نام «لنز چشم ماهی فول‌فریم» (با اصطلاح فول‌فریم مربوط به سنسور دوربین اشتباه نشود) کردند که تصاویر ثبت‌شده توسط آن‌ها به جای دایره، تمام فریم را پوشش می‌داد. اولین لنز چشم ماهی فول فریم که به تولید انبوه رسید، یک لنز ۱۶ میلی‌متری ساخت نیکون در اوایل دهه‌ی ۷۰ میلادی بود.
فول فریم کراپ
لنزهای چشم ماهی فول فریم تنها قادر هستند در راستای قطریِ تصویر به زاویه‌ی دید ۱۸۰ درجه‌ای دست پیدا کنند. زاویه‌ی دید راستای افقی و عمودی در این لنزها کمتر از ۱۸۰ درجه است؛ به‌طوری‌که معمولا در راستای افق به ۱۵۰ و در راستای عمودی به ۱۰۰ درجه می‌رسد.
اگرچه زاویه‌ی تحت پوشش این لنزها به عریضیِ لنزهای دایره‌ای نیست، اما در عوض تصویر ثبت‌شده توسط آن‌ها مستطیل کامل است و دیگر خبری از حاشیه‌ی سیاه در آن‌ها وجود ندارد. همین موضوع باعث می‌شود این لنزها برای عکاسی سنتی از مناظر و عکس‌برداری از دکوراسیون داخلی منازل مناسب‌تر باشند. در ادامه گالری تصاویر ثبت‌شده توسط این نوع لنز را مشاهده می‌کنید.
فاصله‌ی کانونی و ضریب کراپ
برای دوربین‌هایی با فیلم یا سنسور ۳۵ میلی‌متری، یک لنز چشم ماهی دایره‌ای معمولی ممکن است فاصله‌ی کانونی بین ۸ تا ۱۰ میلی‌متر داشته باشد. فاصله‌ی کانونی نوع فول فریم این لنزها اندکی بیشتر است و به ۱۵ تا ۱۶ میلی‌متر می‌رسد.
لنز فیش آی چشم ماهی fisheye
برای به دست آوردن فاصله‌ی کانونی معادل، فاصله‌ی کانونی لنز را در ضریب کراپ دوربین ضرب کنید
درست مانند همه‌ی لنزها، هنگام استفاده از دوربینی با سنسور کوچک‌تر از ۳۵ میلی‌متری، فاصله‌ی کانونی عملا افزایش پیدا می‌کند. برای یافتن فاصله‌ی کانونی معادل یک لنز باید فاصله‌ی کانونی اسمی آن را در «ضریب کراپ» دوربین ضرب کنید. برای مثال یک لنز چشم ماهی ۱۰ میلی‌متری که روی دوربینی با ضریب کراپ ۱.۵ سوار شده باشد، فاصله‌ی کانونی مؤثری برابر با ۱۵ میلی‌متر دارد. این موضوع باعث می‌شود عملا میدان دید محدودتری داشته باشید.
برای همین است که برخی تولیدکنندگان لنزهای چشم ماهی مخصوص دوربین‌هایی با سنسور کوچک طراحی می‌کنند. برای غلبه به ضریب کراپ بالای چنین دوربین‌هایی، فاصله‌ی کانونی این لنزها در مواردی حتی به یک میلی‌متر نیز می‌رسد تا ثبت تصاویر ۱۸۰ درجه‌ای توسط دوربین را تضمین کند.